မြန်မာနိုင်ငံ၏ အရပ်သားဦးဆောင်သော အစိုးရသည် တစ်နှစ်တာ အချိန်ကာလအတွင်း ခက်ခဲကြမ်းတမ်းသော အပြောင်းအလဲကို ရင်ဆိုင်နေရပါသည်။ စစ်တပ်၏ အုပ်ချုပ်မှုကို ဆန့်ကျင်ပြီး အာဏာလွှဲပြောင်း ရယူလိုက်ချိန်တွင် ငြိမ်းချမ်းရေးကို ၎င်း၏ ပထမ ဦးစားပေးအဖြစ် ဆောင်ရွက်မည်ဟူသော ကတိအတိုင်း ဆောင်ရွက်ပေးနိုင်မည်လား။

လွတ်လပ်ရေး ရစဉ်အချိန်မှစ၍ မြန်မာနိုင်ငံ၏ နယ်စပ်ဒေသများကို ပျက်စီးစေခဲ့သော တိုင်းရင်းသား လက်နက်ကိုင် ပဋိပက္ခများ၏ ဇာတ်မြစ်ကို ရှာကြည့်လျှင်၊ လုပ်ပိုင်ခွင့်များ၊ ကိုယ်စားပြု ပါဝင်ခွင့်များနှင့် ရင်းမြစ်များ သုံးစွဲခွင့် ရရှိရေးအတွက် တိုက်ပွဲဝင်မှုပါပဲ။ ထိုအတွက်ကြောင့် ကမ္ဘာပေါ်တွင် အမြတ်အများဆုံး ရရှိသော ကျောက်စိမ်းတွင်းများ ရှိရာ မြန်မာနိုင်ငံ၏ မြောက်ပိုင်း ဒေသတွင် အပြင်းထန်ဆုံးသော တိုက်ခိုက်မှု ဖြစ်ပွားနေခြင်းက တိုက်ဆိုင်မှုတစ်ခု မဟုတ်ပေ။ စစ်တပ် အထက်တန်းလွှာများက ဒေါ်လာ သန်း ထောင်ပေါင်းများစွာ တန်ဖိုးရှိသော ဤလုပ်ငန်း နယ်ပယ်အပေါ် ၎င်းတို့၏လွှမ်းမိုး ချုပ်ကိုင်မှုကို ဆုံးရှုံးလာရမှာနှင့် ရင်ဆိုင် လာကြရသည့်အတွက် ထိုအကျိုးအမြတ်များကို ခြိမ်းခြောက်နေသော ငြိမ်းချမ်းရေးနှင့် ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေး အလားအလာများကို အတိုက်အခံ ပြုနေကြခြင်းဖြစ်သည်။

နိုင်ငံအနေဖြင့် ငြိမ်းချမ်းရေး ဆွေးနွေးပွဲ အသစ်များကို ဦးတည် ဆောင်ရွက်လာချိန်တွင် လက်နက်ကိုင် ပဋိပက္ခများဖြစ်အောင် လှုံ့ဆော်ပြီး မီးလောင်ရာ လေပင့်ပေးနေသော သဘာဝ ရင်းမြစ်များ၏ အခန်းကဏ္ဍကို ကိုင်တွယ် ဖြေရှင်းရန် အချိန် ရောက်လာပြီ ဖြစ်သည်။ အဖိုးထိုက်တန်သော  ကျောက်စိမ်းမြေများအား အသုံးချခွင့် ရထားသူများ၊ ကျောက်စိမ်းများ တူးဖော်ထုတ်ယူမှုကို စီမံခန့်ခွဲပြီး ကြီးကြပ်ရမည့် နည်းလမ်းနှင့် ရရှိသည့် အကျိုးအမြတ်များကို မျှဝေခံစားမည့် နည်းလမ်းများကို အထူးအာရုံစိုက်၍ သတ်မှတ် လုပ်ဆောင်ရမည်။ မျှတ၍ ပွင့်လင်းမြင်သာပြီး တာဝန်ယူမှုရှိသော ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းမှုက ပြည်သူအားလုံးပါဝင်ပြီး အဓွန့်ရှည် တည်တံ့ခိုင်မြဲသော ငြိမ်းချမ်းရေးတစ်ခု ဖော်ဆောင်ရာတွင်် အရေးပါလှပါသည်။

ကချင်ပြည်နယ်နှင့် ရှမ်းပြည်နယ် မြောက်ပိုင်းဒေသများသည် မြန်မာနိုင်ငံတွင် အပြင်းထန်ဆုံး လက်နက်ကိုင် ပဋိပက္ခများ ဖြစ်ပွားရာ  အဓိကဒေသများ ဖြစ်ကြသည်။ တိုက်ခိုက်မှုများ ဖြစ်ပွားခဲ့သည့် ၂၀၁၁ ခုနှစ်မှ စတင်ပြီး ပြည်သူပေါင်း ၁၀၀၀၀၀ ခန့်သည် မိမိတို့ အိမ်ရာများကို ပစ်ပြေးကြရပြီး အချို့မှာ တစ်ကြိမ်ထက်မကပင် ပြောင်းရွှေ့ခဲ့ရသည်ဟု ကုလသမဂ္ဂက ခန့်မှန်းထားသည်။ ယခုဆိုလျှင် စစ်တပ်၏ ထိုးစစ်ဆင်မှုက ကျယ်ပြန့်လာသည့် အတွက် ယာယီစခန်းနှင့် ဒေသခံ နယ်မြေများသည် တိုက်ခိုက်မှု အသစ်များကြောင့် ခြိမ်းခြောက်ခံနေရပေသည်။ 

လွန်ခဲ့သည့် နှစ်ထဲတွင် ပဋိပက္ခအရှိန်  ပိုမြင့်လာခဲ့သည်။ ဇန်နဝါရီလ တွက်ဆချက်များအရ တိုက်ခိုက်မှု နောက်ဆုံး ဖြစ်ပွားပြီးချိန်မှစ၍ ဒေသခံ ပြည်သူပေါင်း ၁၀၀၀၀ ကျော်သည် ၎င်းတို့၏ နေအိမ်များကို စွန့်ခွာ ထွက်ပြေးခဲ့ရသည်။ နိုင်ငံတော်မှ ထိန်းချုပ် မထားသည့် ဒေသများအတွက် လူသားချင်း စာနာထောက်ထားသော အကူအညီများအား တိုးတိုးကန့်သတ်လာမှုကြောင့် ပဋိပက္ခဒဏ်ကို ပို၍ ဆိုးရွားစွာ ခံစားနေရသည်။ ဒေသခံပြည်သူများက ငြိမ်းချမ်းရေးကို အသည်းအသန် တိုးတိုး တောင်းဆိုလာကြသည်။

မြန်မာနိုင်ငံ၏ ကျောက်စိမ်းမှ ရရှိသည့် သန်းပေါင်း များစွာသော ငွေများက များစွာ လိုအပ်နေသည့် ဖွံ့ဖြိုတိုးတက်မှုကို အထောက်အကူ ပြုနိုင်ခဲ့ပါသည်။ ထိုသို့လုပ်မည့်အစား သတ္ထုတွင်းများကို အာဏာသိမ်း စစ်အစိုးရခေတ်က နာမည်ဆိုးဖြင့် ကျော်ကြားသူများက အိတ်သွန်ဖာမှောက် စီးပွားရှာနေကြပါသည်။

၂၀၁၁ ခုနှစ်တွင် ပြီးဆုံးခဲ့သည့် ၁၇ နှစ်နှစ်ကြာ အပစ်အခတ် ရပ်စဲရေးဆွေးနွေးမှု တစ်ခုအတွင်း စစ်အစိုးရက တန်ဖိုးကြီးသော သတ္ထုသိုက်များကို ပိုင်းဖြတ်ပြီး  အင်အားကြီးသော ကုမ္ပဏီများအား ပေးကမ်းခဲ့ပါသည်။ သတ္ထုတွင်းတွင် ရာစုနှစ်များစွာ အလုပ်လုပ်ခဲ့ကြသည့် ဒေသခံ အသိုင်းအဝိုင်းများကို ပထုတ်ခဲ့ပါသည်။ ရောက်လာကြသည့် လူအသစ်များက ကချင်ပြည်နယ်ထဲရှိ ကျောက်စိမ်းများကို ရှင်းထုတ်ပစ်ရန် လေးလံသော စက်ယန္တရားများနှင့် ကိရိယာအသစ်များကို ယူဆောင်လာခဲ့ကြသည်။

Global Witness ၏ စုံစမ်းမှုများက ကျောက်စိမ်း လုပ်ငန်းထဲတွင် ခြယ်လှယ်နေသော စစ်တပ်မှ အရေးကြီး ပုဂ္ဂိုလ်များစွာကို ဖော်ထုတ်နိုင်ခဲ့သည်။ ၎င်းတို့အကြားတွင် အာဏာရှင်ဟောင်း ဦးသန်းရွှေနှင့် မြန်မာနိုင်ငံ မြောက်ပိုင်း တပ်မှူးဟောင်း ဦးအုန်းမြင့်တို့၏ မိသားစုဝင်များနှင့် မြန်မာ့စီးပွားရေး ဦးပိုင်များ စသည့် အမည်ဆိုးဖြင့် ကျော်ကြားသော စစ်တပ်ကုမ္ပဏီများလည်း ပါဝင်ပါသည်။

တရားမျှတသော ငြိမ်းချမ်းရေးကို ညှိနှိုင်း ဆောင်ရွက်လျှင်  ဤသြဇာရှိသော ကွန်ရက်သည် အကျိုးအမြတ်များသော ကျောက်စိမ်း သတ္ထုတွင်းများအား ထိန်းချုပ်ထားမှုကို လက်လွှတ်လာကြရမည်။ သူတို့ဆီတွင် နည်းလမ်းများရှိပြီး စစ်တပ်၏ ဆက်လက် လွှမ်းမိုးမှုဖြင့် ၎င်းတို့၏ အမြတ်အစွန်းတို့အပေါ် ခြိမ်းခြောက်မှု မှန်သမျှကိုမဆို ရှင်းထုတ်နိုင်သည့်အထိ ဆက်ပြီး တိုက်ခိုက်နိုင်စွမ်း ရှိကြပါသည်။ 

Global Witness မှ မှတ်တမ်း တင်ထားသည့် အတိုင်း မြေပြင်ပေါ်တွင် ကချင်ပြည်နယ်ရှိ တပ်မတော်(စစ်တပ်) အဖွဲ့များက တရားမဝင် ခြိမ်းခြောက်မှုများမှတဆင့် ကြီးမားသော အမြတ်အစွန်းများကို ရယူနေကြရာ အသေးဆုံး ကျောက်စိမ်း လုပ်ငန်းရှင်များ အနစ်နာဆုံး ဖြစ်ပါသည်။ ကျောက်စိမ်းသည် ဤပဋိပက္ခထဲက အခြားတစ်ဖက် အတွက်လည်း ဝင်ငွေရရှိရာ အဓိက ရင်းမြစ်တစ်ခု ဖြစ်ပါသည်။ ကချင််လွတ်မြောက်ရေး တပ်မတော်တွင်် ၎င်း၏ ကိုယ်ပိုင် အခွန်ကောက်ခံမှု စနစ်ရှိပြီး ဝ ပြည်နယ် စစ်တပ်/ဝပြည် သွေးစည်းညီညွတ်ရေး တပ်မတော်တို့အပါအဝင် အခြားလူမျိုးစု လက်နက်ကိုင် အုပ်စုများတွင်လည်း ကျောက်စိမ်း စီးပွားရေးလုပ်ငန်းနှင့် ပတ်သက်ပြီး တိုက်ရိုက် အကျိုးစီးပွားများ ရှိကြကြောင်း ပြသနေသည်။

ကချင်ပြည်နယ် ထဲတွင် ကျောက်စိမ်းသည် အလွန်ကြီးကျယ်သော တရားမမျှတမှု၏ သင်္ကေတ ဖြစ်လာသည်။ 

တရားဝင် သတ္တုတွင်းများစွာကို အင်အားကောင်းပြီး အဆက်အသွယ် ကောင်းသော ကုမ္ပဏီများက ချုပ်ကိုင်ထားစဉ် ကျောက်စိမ်းဖြင့် အသက်မွေး၍ ရှင်သန်ရပ်တည်ရန် ကြိုးစားနေရသည့် ဒေသခံလူများက အန္တရာယ်ရှိသော အခြေအနေများတွင် တရားဝင်မဟုတ်ဘဲ လုပ်ကိုင် ဆောင်ရွက် နေကြရပါသည်။ စီးပွားရှာရန် အခြားပြည်နယ်များမှ ဝင်လာသည့် တရားမဝင်သော ရေမဆေးကျောက်သမား (ကျောက်စိမ်း တူးယူသူများ) ထောင်ပေါင်များစွာ လာကြပြီး ၎င်းတို့နှင့် ပေါင်းမိခဲ့ကြပါသည်။

ဒေသခံ အသိုင်းအဝိုင်းများက အိမ်များ ဆောက်လုပ်ရန် နှင့် ၎င်းတို့၏ သားသမီးများကို ပညာသင်ကြား ပေးရန်အတွက် ဝင်ငွေရရှိရန် မျိုးရိုးစဉ်ဆက်အလိုက် သတ္ထုတွင်းများတွင် အလုပ် လုပ်ကိုင်ခဲ့ကြပါသည်။ ယခုဆိုလျှင် ၎င်းတို့အား ပိတ်ပင်ထားပြီး အရည်အသွေး ကောင်းမွန်သော ကျောက်စိမ်းကို သယ်ယူခြင်း အတွက်ကိုပင် ရာဇဝတ်သား အဖြစ် ပြုမူဆက်ဆံလာကြောင်း တွေ့ရှိနေရပါသည်။ စစ်တပ်မှ ကျောထောက် နောက်ခံ ပြုထားပေးသော ကုမ္ပဏီများက ‘ကချင်ပြည်နယ်၏ ရတနာ’ အပေါ် အလွန်အကျွံ အမြတ်ထုတ် ရယူနေချိန်တွင် ဒေသခံများမှာမူ စစ်ပွဲ၏ ဆိုးကျိုးများ၊ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ပျက်စီးမှုနှင့် မူးယစ်ဆေးဝါးများ အလွန်အကျွံသုံးစွဲမှုတို့ကို ခံစားနေရသည်။ ၎င်းသည် ငြိမ်းချမ်းရေးရယူရန် မရှိမဖြစ် အရေးကြီးသော ယုံကြည်မှုကို တည်ဆောက်နိုင်မည့် အခွင့်အရေးများကို လျော့ပါးစေပြီး လူမျိုးစု၏ အမျိုးသားရေး စိတ်ဓာတ်ကို အားဖြည့်သွင်း၍ ဗဟိုအစိုးအပေါ် အမြတ်ဒေါသထွက်မှုနှင့် မကျေမချမ်းနိုင်မှုတို့ကို ရင့်သန်လာစေပါသည်။

အရပ်သား ဦးဆောင်သော အစိုးရသစ်က အစောပိုင်း ကာလများတွင်  ပြဿနာအား ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းရန် အပြုသဘော စတင် လုပ်ဆောင်ခဲ့ပါသည်။ နောက်တက်မည့် သဘာဝရင်းမြစ်များနှင့် ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ ထိန်းသိမ်းရေးဝန်ကြီးက ဖားကန့်ဒေသကို သွားရောက် ကြည့်ရှုခဲ့ပြီး ၂၀၁၆ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် အစိုးရက တရားဝင် မူဘောင်တစ်ခုကို ပြင်ဆင်မပြီးမချင်း လိုင်စင်ထုတ်ပေးခြင်း၊ သက်တမ်းတိုးမြှင့်ခြင်း သို့မဟုတ် လုပ်ကွက်အသစ်များ ချပေးခြင်းတို့ မပြုလုပ်ဘဲ ‘ခေတ္တရပ်နားထားမည်’ ဟု အစိုးရက ကြေညာချက်ခဲ့ပါသည်။ သတ္တုတွင်း ဦးစီးဌာနက ဖားကန့်ဒေသအတွက် လက်ရှိ ပြင်ဆင်နေသော ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ စီမံခန့်ခွဲမှု အစီအစဉ်ကို ရေးဆွဲခဲ့ပါသည်။

သို့သော် ကျောက်စိမ်း တူးဖော်ခွင့်လိုင်စင်များ သက်တမ်း ကုန်ဆုံးခါနီး နေရာများတွင် သတ္ထုတူးဖော်ခြင်းကို ဆက်လက ်လုပ်ကိုင်နေပြီး ကျောက်စိမ်းလုပ်ငန်းမှ အကျိုးအမြတ် ရရှိခံစားနေသူများက ၎င်းတို့၏ လုပ်ငန်းကို အပြည့်အဝ ပြန်လည်စတင် လုပ်ကိုင်နိုင်ရန် ဥပဒေများနှင့် စည်းမျဉ်းများကို ပြန်လည် ပြင်ဆင်ပေးရန် အင်တိုက်အားတိုက် တွန်းအားပေးနေသည်။ အစိုးရအနေဖြင့် တင်းတင်းကြပ်ကြပ် ကိုင်တွယ်ပြီး မှန်ကန်သော ဘေးရန်ကာဆီးမှုများ ပြုလုပ်ရန် အချိန်ယူ ဆောင်ရွက်ပြီး ဒေသခံပြည်သူများအပေါ် အကျင့်ပျက် ခြစားမှုနှင့် အခြား ထိခိုက်မှုများမှ ကာကွယ်ပေးရန် အရေးကြီးပါသည်။

ပဋိပက္ခက ရှိရင်းစွဲအခြေအနေကို ထိန်းသိမ်းဖို့  အကြောင်းပြချက် ကောင်းတစ်ခုကို ပံ့ပိုးပေးပါသည်။ အဓိက ကျောက်စိမ်းတွင်းများက အစိုးရမှ ထိန်းချုပ်ထားသည့် ဧရိယာတွင် ရှိနေသော်လည်း စစ်တပ်က စပ်စုလိုသူများကို ရှင်းထုတ်ပစ်ရန်အတွက် ထပ်တလဲလဲ တိုက်ခိုက်နေသည်။ ကျောက်စိမ်းလုပ်ငန်းအား ဖိအားပေးမှု ရှိလာသည့်အခါမှာ စစ်တပ်ဘက်မှ ထိုးနှက်တိုက်ခိုက်ရန် အကြောင်းပြချက်များကို လက်မလွှတ်တမ်း အသုံးချချင်သည့် ပုံစံမျိုးကို သတိထားမိနိုင်ပါသည်။ အောက်တွင် သာဓကပြထားသည့် အတိုင်း မနှစ်က ဖားကန့်သို့ ဝန်ကြီးကိုယ်တိုင် လာရောက်ကြည့်ရှုပြီးနောက် တိုက်ခိုက်မှုများ ပိုမိုဖြစ်ပွားလာပြီး ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုကို အာရုံမစိုက်နိုင်တော့ပေ။ မြန်မာနိုင်ငံရှိ လူအခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ကုလသမဂ္ဂ အထူး အစီရင်ခံ တင်ပြသူကဲ့သို့ နိုင်ငံတကာမှ စူးစမ်း လေ့လာသူများက ပြောင်းလဲမှုများ ပြုလုပ်ရန် လိုအပ်သည်များကို လေ့လာရန် သတ္ထုတွင်းများသို့ သွားခါနီးလေးတွင် တားမြစ်ခံခဲ့ကြရသည်။ 

တစ်ချိန်တည်းမှာပင် အထူးလုပ်ပိုင်ခွင့် ပေးထားသည့် လုပ်ကွက်မြေပုံများနှင့် ရောင်းချမှုဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ ကဲ့သို့ ကျေက်စိမ်းနှင့် ပတ်သက်သော ဒေတာများကို လျှို့ဝှက်ထားဆဲ ဖြစ်ပါသည်။ လိုင်စင်ထုတ်ပေးရန် ဆိုင်းငံံ့ထားမှုအား ပြဌာန်းထားသည့် အစိုးရမှ မိမိတို့၏ သတ္တုတွင်းလုပ်ငန်းများ ဆက်လက် လုပ်ကိုင်နိုင်ရေးအတွက် ခွင့်ပြုပေးရန် ကုမ္ပဏီအချို့က အဖွဲ့များဖွဲ့စည်းပြီး နည်းလမ်းများကို ရှာဖွေနေသည်။ သို့မှသာ ၎င်းတို့အနေဖြင့် ကျောက်စိမ်းများကို ဆက်လက် တူးဖော်ပြီး ကျောက်စိမ်းမှ ရရှိသည့်ဝင်ငွေများကို ဆက်လက် ရရှိနိုင်မည် ဖြစ်သည်။    

ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်သည် ငြိမ်းချမ်းရေး ရရှိရေးကို သူမ၏ နံပါတ်တစ် ဦးစားပေးအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ပါသည်။ သို့သော် မြန်မာနိုင်ငံ၏ မြောက်ပိုင်းဒေသများတွင် တိုက်ခိုက်မှုများ ပိုမိုဖြစ်ပွားလာပြီး စစ်ဘေးဒဏ်ကို ပိုမို ခံစားလာရသည့်အတွက် ယုံကြည်မှုများ တဖြည်းဖြည်း မှေးမှိန်လာသည်။ လာမည့် ဆွေးနွေးပွဲများသည် ငြိမ်းချမ်းရေးရရှိရန် အကြီးမားဆုံး အဟန့်အတား ဖြစ်နေသည့် ကျောက်စိမ်းနှင့် ပတ်သက်ပြီး ပိုမိုဆွေးနွေးရန် ရွှေရောင် အခွင့်အလမ်း တစ်ရပ်ပင် ဖြစ်ပါသည်။ 

ကချင်ပြည်နယ်ထဲက ယခင် အပစ်အခတ်ရပ်စဲခဲ့မှုများ ထောက်ပြခဲ့ကြသလို အဓိက အငြင်းပွားမှုများနှင့် နစ်နာမှုများကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းခြင်းမရှိဘဲ လက်နက်ချခြင်းက  အလုပ်မဖြစ်ကြောင်း ပြသနေသည်။ ‘ကချင်ပြည်နယ်၏ ကျောက်မျက်ရတနာ’ နှင့်ပတ်သက်ပြီး ရေရှည် တည်တံ့ခိုင်မြဲမည့် ညှိနှိုင်းမှုကို ပြုလုပ်ဖို့ အခြေခံ အုတ်မြစ်ကို စတင် တည်ဆောက်ရန် ယခုအခါ အခွင့်အရေး ရှိနေပါသည်။ ဆိုလိုသည်မှာ ကျောက်စိမ်းကို ရရှိသုံးစွဲပိုင်ခွင့်အား မျှဝေပြီး ယင်းကြောင့် ပေါ်ပေါက်လာသည့် အကျိုးကျေးဇူများကို မျှတစွာ ခံစားရပါမည်။ ရေရှည် တည်တံ့ခိုင်မြဲမည့် ဒေသနှင့် နိုင်ငံတော် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးကို မြှင့်တင်ဆောင်ရွက်ခြင်း၊ အကျင့်ပျက်ခြစားမှုမှ ကာကွယ်ပေးခြင်း၊ သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင် ပျက်စီးခြင်းနှင့် လူ့အခွင့်အရေးများအား အလွဲသုံးစား ပြုမှုတို့အား ကာကွယ်ခြင်းများ လုပ်ပေးရပါမည်။ 

ကျောက်စိမ်း ကဏ္ဍထဲက ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုက ယခုအခါ တိုးတက်မှုများ ရှိလာခြင်းက တိုက်ခိုက်မှုကို ဖြစ်စေသည့် အဓိကအချက်ကို ရှာဖွေ ဖော်ထုတ်ပြီး ယုံကြည်မှုကို တည်ဆောက်ကာ ပြည်သူများနှင့် ထိုက်တန်သည့် ရေရှည် တည်တံ့ခိုင်မြဲသော ငြိမ်းချမ်းရေးနှင့် ဒီမိုကရေစီကို ရရှိအောင် ဆောင်ရွက် ပေးနိုင်တော့မည် ဖြစ်ပါသည်။